توسعه صنعت پتروشيمي و تقويت قدرت رقابت​پذيري آن همواره در سياستگذاري هاي اين بخش مورد توجه قرار گرفته است و در اين راستا دو برنامه توسعه هم اكنون در صنعت پتروشيمي تحت عنوان جهش دوم و سوم در دست اجرا است

به گزارش «انرژي امروز» از نيپنا، صنعت پتروشيمي يكي از صنايع استراتژيك كشور است. حجم توليدات، سهم از توليد ناخالص داخلي كشور، ميزان اشتغال در اين صنعت و حجم صادرات محصولات پتروشيمي از جمله مؤلفه هايي است كه جايگاه اين صنعت در اقتصاد ايران را بيش از پيش نمايان مي سازد. با نگاهي به آمارها خواهيم ديد كه حجم توليدات صنعت پتروشيمي در سال 1398 بيش از 35 ميليون تن بوده كه درآمدي معادل 15 ميليارد دلار براي كشور ايجاد كرده كه دو سوم آن يعني حدود 10 ميليارد دلار آن از محل صادرات و بقيه از محل عرضه هاي داخلي تامين شده است. از مجموع 10 ميليارد دلار درآمد ايجاد شده از صادرات 8.5 ميليارد دلار آن وارد سامانه نيما شده است كه حاكي از نقش مهم صنعت پتروشيمي در اقتصاد كشور است.

مقايسه طرح ها از نظر توليد، درآمد، سرمايه گذاري و ايجاد اشتغال توسعه صنعت پتروشيمي و تقويت قدرت رقابت پذيري آن همواره در سياستگذاري هاي اين بخش مورد توجه قرار گرفته است و در اين راستا دو برنامه توسعه هم اكنون در صنعت پتروشيمي تحت عنوان جهش دوم و سوم در دست اجرا است.يكي از اهداف برنامه جهش دوم بهره برداري از 27 طرح تا پايان سال 1400 در راستاي افزايش ظرفيت توليد محصولات پتروشيمياست. در مجموع با اتمام و بهره برداري از برنامه هاي جهش دوم، ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي از 66 ميليون تن در سال به 100 ميليون تن و درآمد سالانه اين شركت از 15 ميليارد دلار به 25 ميليارد دلار خواهد رسيد.



علاوه بر اين، در راستاي اجراي برنامه جهش سوم هدف گذاري شده است كه تا پايان سال 1404، 23 طرح ديگر براي افزايش ظرفيت هاي توليد و صادرات، به اجرا و بهره برداري برسندو با اجراي كامل برنامه هاي جهش دوم و سوم، ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي به 131 ميليون تن و درآمد حاصل از اين توليدات به 33 ميليارد دلار خواهد رسيد.

با اجراي برنامه جهش سوم، فعاليت و همكاري بخش خصوصي تا 3 برابر افزايش پيدا خواهد كرد و در اين طرح 10 محصول جديد به مجموع محصولات توليدي اضافه خواهند شد.

صنعت پتروشيمي به دليل پيوندهاي پسين و پيشين زيادي كه با ساير صنايع دارد از ظرفيت بالايي براي اشتغال زايي برخوردار است. محصولات پتروشيمي طيف وسيعي از كالاها را شامل مي شود كه يا به صورت كالاي نهايي و يا به عنوان كالاهاي واسطه اي در توليد كالاهاي نهايي مورد استفاده قرار مي گيرند. از اين رو با توسعه صنعت پتروشيمي،علاوه بر افزايش اشتغال در داخل اين صنعت، زمينه افزايش اشتغال در صنايع وابسته به صنعت پتروشيمي نيز ايجاد مي شود. بر اين اساس آمار و ارقامي كه از اشتغال در  صنعت پتروشيمي منتشر شده نشان مي دهد كه 24.700 نفر كارمند و متخصص و بيش از 27.500 پيمانكار با اين صنعت در ارتباط هستند.

نمودار- واحدهاي پتروشيمي بهره برداري شده بين سال هاي 1376 تا 1392 براساس ظرفيت توليد از اين گذشته تركيب اشتغال در ميان صنايع مختلف پتروشيمي نيز با يكديگر متفاوت است به گونه اي كه صنايع نهايي و مياني مي توانند بيشترين سهم را در اشتغال زايي اين صنعت داشته باشند. آمارهايي كه در اين زمينه منتشر شده شده نشان مي دهد كه به ازاي مصرف يك ميليون تن محصول مياني در واحد هاي نهايي به عنوان ماده اوليه، حدود 200 هزار فرصت شغلي ايجاد مي شود. اين در حالي است كه براي توليد يك ميليون تن محصول بالادستي تنها براي 500 نفر شغل ايجاد خواهد شد.

در ادامه اين گزارش ابتدا به بررسي تحليلي ويژگي هاي جهش اول صنعت پتروشيمي مي پردازيم، سپس جهش دوم و سوم را از نظر ميزان توليد، درآمد، سرمايه گذاري و ايجاد اشتغال را مورد واكاوي قرار داده و در نهايت با مقايسه اين سه جهش وضعيت گذشته، حال و آينده صنعت پتروشيمي را ترسيم مي كنيم.

جهش اول صنعت پتروشيمي، 1392- 1376 جهش اول صنعت پتروشيمي از سال 1376 و از مناطق عسلويه و بندرامام كه ظرفيت هاي فيزيكي لازم براي توسعه صنعت پتروشيمي را داشتند آغاز شد. ضمن اينكه با توجه به روي كار آمدن دولت اصلاحات شرايط و روابط بين المللي ايران نيز در آن سال ها بسيار مناسب بود.

در طول سال هاي جهش اول صنعت پتروشيمي (و عمدتا در دولت هاي هفتم و هشتم) مجموعا 60 طرح به بهره برداري رسيد. در نمودار 1 اين طرح ها بر اساس ظرفيت توليد نشان داده شده است. مجموع ظرفيت توليد اين طرح ها 5/42 ميليون تن بوده است، كه بيشترين آن مربوط به پتروشيمي نوري با ظرفيت توليد 4.479 هزار تن بوده است.

پس از آن پتروشيمي پارس با ظرفيت توليد 3.236 هزار تن و پتروشيمي پرديس با ظرفيت توليد 2.435 هزار تن در رتبه هاي دوم و سوم قرار گرفتند.

نمودار 2 واحدهاي پتروشيمي بهره برداري شده در جهش اول صنعت پتروشيمي را بر اساس ارزش نهايي فروش محصولات رتبه بندي مي كند. در ميان 60 طرح بهره برداري شده، پتروشيمي نوري با 1.313.480 هزار دلار در جايگاه اول ايجاد ارزش نهايي فروش قرار گرفت و پس از آن پلي اتيلن آرياساسول با 521.281 هزار دلار و پتروشيمي مارون با 520.014 هزار دلار در جايگاه دوم و سوم قرار گرفتند.

مجموع ارزش نهايي فروش محصولات در جهش اول صنعت پتروشيمي بالغ بر 10 ميليارد دلار بوده است كه با توجه به اينكه به نوعي فاز اول توسعه اين صنعت محسوب مي شود، رقم قابل توجهي است.

ضمن اينكه در سال پاياني اين جهش يعني سال 1392، ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي در كشور از 5/13 ميليون تن به 56 ميليون تن و ارزش نهايي فروش اين صنعت (بر اساس قيمت هاي ثابت سال 1395) از يك ميليارد دلار آمريكا به 11 ميليارد دلار آمريكا رسيد.

نمودار-واحدهاي پتروشيمي بهره برداري شده بين سال هاي 1376 تا 1392 براساس ارزش فروش محصولات نهايي (هزار دلار) علاوه بر اين يكي از رويدادهاي مهمي كه در سال هاي جهش اول صنعت پتروشيمي رخ داد اين بود كه براي اولين بار امكان جداسازي تركيبات موجود در برش دو كربنه و سنگين تر (C2+) به وجود آمد.

همچنين همزمان با اجراي طرح هاي پتروشيمي، طرح هاي تامين خوراك نيز مدنظر قرار گرفت و همين امر باعث شد كه صنعت پتروشيمي كشور علاوه بر دسترسي به خوراك هايي همچون متان و اتان به ساير خوراك ها مانند پروپان، بوتان و تركيبات چندكربنه دسترسي يابد كه دستاورد مهمي براي اين صنعت محسوب مي شود.

البته اين موفقيت به لطف گسترش بخش بالادستي صنعت نفت و افزايش توليد خوراك هاي باارزشي مانند اتان و ميعانات گازي از ميدان گاز پارس جنوبي تحقق يافت كه آن نيز به دليل بهبود روابط بين المللي و حضور چشمگير سرمايه گذاران خارجي در بخش هاي مختلف صنعت نفت بود.

مهم ترين محصولات توليدي در جهش اول صنعت پتروشيمي فهرست مهم ترين محصولات توليدي در جهش اول صنعت پتروشيمي در جدول 1 آمده است. همانطور كه در اين جدول مشاهده مي شود، مهم ترين محصول توليدي از نظر ظرفيت توليد آمونياك و اوره بوده است كه ظرفيت توليد آن 5.267 هزار تن در سال بوده است.

پس از اوره و آمونياك، محصولات آروماتيك (شامل آروماتيك سنگين، بنزن، اروتوزايلين، پارازايلين، برش سبك و سنگين، پنتان، رافينيت، ريفورميت، مخلوط زايلين ها) با ظرفيت توليد سالانه 5.111 هزار تن در سال در جايگاه دوم قرار گرفته است.

متانول نيز با ظرفيت توليد سالانه 4.960 هزار تن در جايگاه سوم قرار مي گيرد، كه البته اگر بخواهيم به صورت تك محصولي بررسي كنيم، متانول در رتبه نخست توليد قرار مي گيرد.

جدول – مهم ترين محصولات توليدي در جهش اول صنعت پتروشيمي، 1392- 1376 اما از نظر ارزش فروش محصولات نهايي هيچ يك از محصولات بالا پرفروش ترين نبوده اند، و اين انواع پلي اتيلن (شامل سبك، سبك خطي، متوسط و سنگين) بوده اند كه بيشترين ارزش، يعني 2.056.720 هزار دلار، را ايجاد كرده اند. گروه محصولات آروماتيك با ايجاد ارزشي بالغ بر 1.649.626 هزار دلار و متانول با ارزش فروش 730.112 هزار دلار به ترتيب دومين و سموين محصول توليدي باارزش در جهش اول صنعت پتروشيمي بوده اند.