سعيد جلائيان | شهرآرانيوز؛ شايد كسي نداند سيس آباد كه امروز برخي ها از محروميت ها و نبود امكانات در آن مي گويند چه تاريخ پر رونق و باشكوهي داشته است كه هنوز هم هر وقت حرف آن مي شود اهالي به پيشينه محله زندگي شان مي بالند. قرن ها پيش ساكنان اين آبادي براي درامان ماندن از حملات وحشيانه مغولان، تركمن ها و راهزنان دست به دست هم دادند و شش قلعه بنا كردند؛ قلعه هايي كه بخش هاي به جاي مانده از آن نشان مي دهند چگونه چند قرن به خوبي از جان، مال و آرامش اين مردم حفاظت كرده اند و اگر به دست ساكنان تخريب نمي شدند، امروز براي آن ها درآمدزايي بسياري از طريق جذب گردشگر نيز به ارمغان مي آوردند.

در گذشته اهالي سيس آباد به دلايل متعددي همواره مورد احترام ساكنان روستا هاي مجاور بودند. به نقل اهالي از مهم ترين دلايلش، سواد خواندن و نوشتن حدود سي نفر از اهالي روستا بود. نقل است در سه مكتب خانه به كودكان آموزش داده مي شد و باعث شده بود مردم از روستا هاي مختلف براي خواندن يا نوشتن نامه به سيس آباد مراجعه كنند و آن را به نام «سي سواد» بشناسند.

حضور مهاجران در سي سواد شايد بتوان گفت از ميان روستا هايي كه در چهار دهه گذشته به شهر مشهد الحاق شده اند، از لحاظ گسترش جمعيت و تغيير شكل بافت، سيس آباد شاهد بيشترين تحولات بوده است؛ روستايي كه در گذشته با نام «سي سواد» شناخته مي شد در سال 1386 با ساخت اولين شهرك (سبحان) در همسايگي اش به شهر مشهد پيوست. پس از آن ساخت خانه هاي مسكوني روي زمين هاي كشاورزي كه بخش شايان توجهي از ميوه و گندم مشهد را تأمين مي كرد، شدت بيشتري گرفت، به طوري كه جمعيت صد ها خانواده روستا در طي چهار دهه گذشته بدون محاسبه شهرك ها به بيش از ده ها هزار نفر رسيده است. در چهل سال گذشته بافت تاريخي روستاي سي سواد به دست ساكنان جديد و قديمش به سرعت تخريب شد و به جاي ديوار هاي تاريخي و مرتفع، معابر كم عرض و غيراستاندارد شكل گرفتند.

با افزايش حضور مهاجران از ديگر نقاط كشور، به ويژه شهر ها و روستا هاي سه استان خراسان بزرگ، سيستان وبلوچستان و يزد به اين آبادي، سرعت تخريب خانه هاي بزرگ روستايي نيز شدت گرفت و آن ها مدام كوچك و كوچك تر شدند و البته ساكنانش متناسب با محدوده اي كه مهاجران در آن زندگي مي كردند، نام همان شهر را گرفتند. سيل مهاجران و تمايز گسترده فرهنگي در ميان ساكنان جديد و قديمي اختلافات زيادي را پيش آورد، اما با فرهنگ غني روستاي سيس آباد، خيلي زود ريشه كدورت ها مي خشكيد و حتي ارتباط ها با وصلت هاي خانواده ها شدت مي گرفت. براي دانستن بيشتر از هويت اين محله همراه با ساكناني مي شويم كه سن وسال بيشتري دارند.



خاطرات شيرين قلعه هاي تاريخي سيدعلي سيدي 60 ساله است و از اهالي قديمي سيس آباد. او خاطرات زيادي از گذشته محله يا همان روستاي خود دارد؛ خاطراتي كه يادآوري تك تك آن ها لبخند بر لبان گوينده و شنونده مي آورد. كودكي سيد داخل قلعه ها، باغ هاي بزرگ ميوه، جوي هاي آب روان، كوچه باغ ها و مزارع كشاورزي و... گذشته است. او تلاش مي كند با توصيف جزئي ترين ويژگي هاي گذشته روستا بتواند روز هاي سرسبز و شيرين گذشته را برايمان ترسيم كند تا حسرت نبود تصاوير گذشته بر دلمان نماند. سيد پيش از هرچيز دوست دارد درباره قلعه ها صحبت كند. حرف هايش ما را مي كشاند به همان روز هايي كه هم زمان با سپيده دم و بازشدن در هاي قلعه يك روز نو در آبادي آغاز مي شد و زندگي با همه سادگي در آن جريان مي يافت.

سيد تعريف مي كند كه همه خانه هاي روستا در شش قلعه قرار داشتند به نام هاي قلعه نو، نقيب، مسجدي، داروغه، عيش آباد و كناري كه در هاي بسيار بزرگ و محكمي داشتند. البته برخي اهالي نام هاي ديگري به قلعه ها نسبت مي دهند. او مي گويد بخش هاي مختلفي در اين قلعه ها قرار داشت. مانند قسمت هاي بزرگي كه به نگهداري دام ها، محصولات زراعي و به ويژه گندم اختصاص داشت. سيدعلي تعريف مي كند: گندم از همه چيز براي مردم مهم تر بود. تا پيش از تقسيم زمين ها، همه كشاورزان محصولاتشان را به دقت وزن و مقدارش را ثبت مي كردند و تحويل مي دادند. گندم هاي همه يك جا جمع مي شد و مردم در طول سال براي مصرف خانواده شان از مسئول آنجا گندم دريافت مي كردند.

تلاش براي رسيدن به آب كشف رود سيدعلي حرف هاي زيادي براي گفتن دارد؛ از جريان هاي سيال و شيريني كه بين زندگي روستايي ها بود و سبك وسياق و شكل آن ها با امروز بسيار فرق مي كرد. مي گويد آن زمان بيكاري معنايي نداشت. اين موضوع را محكم و قاطع ادا مي كند و ادامه مي دهد: سي سواد حدود هزار هكتار زمين داشت و همه اهالي به صورت خانوادگي در آن ها به كشاورزي و دامداري مشغول بودند، تا اينكه مردان روستا بسيج شدند و براي تأمين آب مزارعشان تصميم گرفتند از كشف رود مسيري ايجاد كنند. البته در اين راه چندين روستاي ديگر هم از اين آب استفاده مي كردند.

سيد تعريف مي كند: با وجود اينكه سني نداشتم، شاهد بودم چقدر روستايي ها تلاش كردند تا كار جوي به پايان رسيد. آبي كه از كشف مي آمد، صاف و زلال بود، اما به مرور زمان از ميزانش كاسته شد، تا اينكه از اواخر دهه پنجاه كشاورزان براي آبياري مزارع و باغ هايشان شروع به حفر چاه كردند. مردم روستاي سي سواد يا سيس آباد سرگرمي و رسوم خاص خود را در مناسبت هاي مختلف داشتند.

كشاورزان و دامداران پس از يك روز سخت كاري در خانه يكي از اهالي كه سواد خواندن داشت، جمع مي شدند و در كنار هم شب خوشي را مي گذراندند. جالبي هم نشيني ها به اين بود كه ميزبانان با خواندن كتاب از ميهمانان پذيرايي مي كردند. سيدعلي در همه صحبت هايش سعي دارد اهميت داشتن سواد براي مردم اين روستا را گوشزد كند و تكرار حرف هايش به اين دليل است. مي گويد: در بسياري از شب ها اهالي روستا پس از يك روز سخت كاري در خانه يكي از اهالي كه خواندن مي دانست، جمع مي شدند و فرد ميزبان تا نيمه شب براي ميهمانان كتاب مي خواند. البته بايد تأكيد كنم افرادي كه خواندن و نوشتن مي دانستند، جايگاه ويژه اي در ميان مردم داشتند.



3 مكتب در يك روستا شيريني مرور خاطرات برايش آن قدر شيرين و جذاب است كه وقت تعريف كردن از آن چشم هايش را ريز مي كند و با ولع مي گويد: سه مكتب داشتيم كه به مرور زمان و پس از ساخت مدرسه خجسته در حدود سال 1340 به مرور تعطيل شدند. بانوان محله سيس آباد در طول روز كشاورزي مي كردند و شب ها در خانه به ساخت تسبيح گلي مي پرداختند. زهرا تكري يكي از اهالي قديمي روستاي سي سواد است و 70 سالگي را پشت سر مي گذراند. از نوجواني تا ميان سالي اش را به كار و زحمت در مزارع و نگهداري از دام ها مشغول بوده است. او مي گويد: خانم ها هر شب در خانه هايشان تا نيمه شب به ساخت تسبيح هاي گلي مشغول مي شدند. تسبيح ها پس از خشك و آماده شدن در بازار هاي مجاور حرم به فروش مي رسيد.

حركت هاي روشن فكرانه و انقلابي در اواسط دهه پنجاه مهاجرت به سيس آباد افزايش يافت. بسياري از اهالي يك روستا به صورت جمعي وارد سيس آباد مي شدند و همين امر حتي باعث نام گذاري معابر آن محدوده به نام زادگاه اين مهاجران مي شد. با وجود اين، اختلافي بين آن ها نبود. برخي وقايع مانند پيروزي انقلاب اسلامي و جنگ تحميلي در اتحاد مردم نقش داشت. غلامحسين رفعت دوست يكي ديگر از ريش سفيدان محله سيس آباد است. او همراه خانواده اش در اوايل دهه پنجاه به محله سيس آباد آمده است.

دوران نوجواني و جواني او در اين محله هم زمان شد با شدت گرفتن مهاجرت به سيس آباد، پيروزي انقلاب اسلامي و آغاز جنگ تحميلي. رفعت دوست با افتخار گريزي به آن روز ها مي زند و مي گويد: وقتي من و خانواده ام به اينجا آمديم، روستا بسيار زيبا و خوش آب وهوا با مردماني مهربان و ميهمان نواز بود. اهالي سيس آباد با آغاز حركت هاي انقلابي مردم ايران با علم و سوادي كه داشتند، خيلي زود وارد بحث هاي سياسي شدند. جوانان روستا با شجاعت در محافل، حكومت طاغوت را نقد مي كردند. آن سال ها ما گروهي دوازده نفره ايجاد كرديم كه پيش از انقلاب اسلامي هر روز كارش شركت در راهپيمايي ها بود.

پس از پيروزي انقلاب نيز اولين پايگاه بسيج را در محله داير كرديم؛ پايگاهي كه بيشتر نوجوانان و جوانان در آن ثبت نام كردند. پس از آن كارمان شده بود بحث هاي سياسي. هر روز به خيابان دانشگاه مي رفتيم و با اعضاي گروهك هاي سياسي گفتگو و مجادله مي كرديم و شب ها براي تأمين امنيت به محله هايي مانند طلاب، طبرسي و محلات اطراف مي رفتيم. در اين مدت نيز اولين شهيد محله به نام محمد مولايي را تقديم انقلاب و كشور كرديم؛ شهيدي كه با خونش زمينه ساز حضور بيشتر جوانان در ميدان شد.



محله اي كه به شكل نادرستي معرفي شده است با تخريب بسياري از مزارع كشاورزي و تبديل آن ها به شهرك و خانه هاي مسكوني، بسياري از فرصت هاي شغلي براي اهالي سيس آباد از بين رفته است، اما همچنان ده ها نفر از اهالي به ادامه دادن پيشه اجدادي شان از طريق كشاورزي مشغول هستند. حسن كيخا يكي از اين كشاورزان است. او علاوه بر زمين كشاورزي از پدرش، اعتماد مردم را نيز به ارث برد و پس از فوت او كه رئيس شوراي روستا بود، رئيس شوراي اجتماعي محله و مسئول دفتر شوراي حل اختلاف سيس آباد شد. رئيس شوراي اجتماعي محله سيس آباد پيش از هرچيز مي خواهد از برخي رسانه ها بابت سياه نمايي درباره محله اش انتقاد كند.

او مي گويد: متأسفانه در سال هاي اخير شاهد انعكاس اخبار نادرست زيادي از محله سيس آباد در رسانه ها بوده ايم. معمولا هر وقت نام اين محله در رسانه اي برده مي شود، موضوع درباره وقوع جرم يا بروز حادثه اي تلخ است. حتي گاهي گزارش هايي منتشر شده است كه انگار مردم اينجا يا نيازمندند يا مجرم؛ درصورتي كه اين گونه نيست. بايد بگويم اهالي اين محدوده خون گرم و مهربان هستند. همچنين از اهالي قديمي سيس آباد چندين شخصيت برجسته ازجمله مخترع، نخبه علمي و شخصيت هاي برجسته لشكري و كشوري داريم.

كيخا اين بار با انتقاد از برخي مديران ادامه مي دهد: از زمان پيروزي انقلاب اسلامي اهالي اين محله همواره پشتيبان نظام بوده اند و در صحنه هاي مختلف حضور داشته اند، اما ما امروز حتي يك دبيرستان نداريم. همچنين از وجود يك مركز درماني شبانه روزي، فضاي سبز، مركز خريد، بانك و... محروميم. كلاس هاي درس مدارس ما بيش از ظرفيتشان پذيراي دانش آموزان هستند و در بسياري از معابر به دليل متصل نبودن انشعاب خانگي به شبكه فاضلاب شهري، امكان فرونشست زمين وجود دارد. ما آمادگي كامل داريم كه در كنار مديران همه اين مشكلات را حل كنيم.

اين ها افتخارات ماست شهروند محله سيس آباد با اشاره به حمله عراق به كشورمان و اعزام داوطلبانه نزديك به دويست كشاورز و دامدار به جبهه، ادامه مي دهد: بيشتر مهاجران با فرهنگ هاي مختلف از دهه شصت به سيس آباد آمدند و خيلي زود با بوميان ارتباط برقرار مي كردند. يكي از عوامل اين ارتباط سريع، پيش آمدن دفاع مقدس و همراهي مردم با هم بود. بسياري از بوميان و مهاجران در كنار هم خانه و مزارع خود را رها كردند و براي حفظ امنيت و مقابله با دشمن راهي جبهه شدند.

از ميان رزمندگان روستاي ما سه نفر به نام هاي شهيدان محمد جهانگيري، حسن محمدي و سيدحسن هاشمي زو در قامت سردار به شهادت رسيدند و چهارده شهيد ديگر به نام هاي جواد ابراهيمي، محمد كارگر، غلامرضا جاهد، سيدنقي سيدي، محمد عيدي، محمد كوهگرد، سيدمحمد شفائيان، سيدمحمود شفائيان، علي كريم زاده، محمد بلخي، عباس نوائيان، ابراهيم قائمي، كريم كاريزي و عبدا... نيك خلق نيز تقديم كرديم.



براي بالابردن آگاهي ها تلاش مي كنيم از سال 1398 دفتر تسهيلگري و توسعه محله سيس آباد در پنج حوزه اجتماعي، اقتصادي، حقوقي، شهرسازي و مددكاري زيرنظر استانداري خراسان رضوي فعاليتش را در اين محله آغاز كرد. كارشناسان اين دفتر تلاش كردند در كنار برقراري ارتباط مؤثر با ساكنان اين محله، به شناسايي مشكلات و برنامه ريزي براي حل آن بپردازند.

كارشناس اجتماعي اين مجموعه با اشاره به ظرفيت هاي محله ادامه مي دهد: مهم ترين ظرفيت اين محدوده، جمعيت جوان آن است؛ اگرچه با توجه به كمبود فضاي آموزشي، مهارت آموزي و تفريحي براي جوانان شاهد روي آوردن آن ها به مشاغل كاذب بوده ايم.

عزيزه فرشكاران ادامه مي دهد: ما با برنامه هاي آموزشي و ايجاد اشتغال تلاش كرديم سطح كيفيت زندگي را در محله افزايش دهيم. براي رسيدن به اين هدف ابتدا ارتباط و تعامل سازنده خوبي با برخي نهاد ها و سازمان ها به ويژه استانداري، كميته امداد امام خميني (ره)، سازمان فني وحرفه اي، صندوق كارآفريني اميد و شهرداري منطقه 3 برقرار كرديم. پس از آن كوشيديم با برگزاري جلسات آموزشي و مهارت افزايي در 26 حوزه شغلي و تسهيل در روند دريافت تسهيلات به سمت توانمندسازي و ايجاد اشتغال در محله گام برداريم.

او در توضيحاتش به اين موضوع اشاره مي كند: با توجه به اينكه بيشتر بانوان در اين محله خانه دار هستند، تلاش كرديم از تشكيل و فعاليت كارگاه هاي متعدد خانگي در محله به ويژه مشاغلي كه از گذشته بوده است، مانند توليد صنايع دستي، ساخت عروسك، انواع بافتني، فرت بافي، كلوچه پزي، توليد دستكش چرم و... حمايت كنيم.
يكي از معضلات مهم در اين محله، آمار زياد ازدواج و طلاق زودهنگام دختران نوجوان است؛ موضوعي كه كارشناسان اجتماعي و فرهنگي در اين محله دليل آن را نبود مراكز تحصيلي تكميلي، تفريحي و مشكلات مالي مي دانند.



محله سيس آباد موقعيت جغرافيايي: شمال شرقي شهر مشهد
در مجاورت:محله هاي، طبرسي شمالي، خواجه ربيع و محدوده دروي
علت نام گذاري:با توجه به باسواد بودن حدود 30 نفر از اهالي در گذشته هاي دور نام سي سواد بر آن گذاشته شد.
ويژگي:از جمله روستا هاي كهن و قديمي كه به شهر الحاق شده است.
مشكلات: مهاجرت از نقطه هاي مختلف به اين محدوده، جمعيت زياد، نبود زير ساخت هاي آموزشي و درماني و فقر فرهنگي از مهم ترين معضلات در اين محله است.

پيشينه تاريخي مهدي سيدي، مشهدشناس در كتاب جغرافيايي تاريخي شهر مشهد درباره پيشينه اين محله نقل كرده است: در اجاره نامه اولاد ميرزا محسن رضوي (مورّخ 1129 ق) يك رقبه اين است: «سيس آباد بلوك تبادكان، با باغات معينه، از جمله 28 زوج آن، چهار زوج» (شجرة طيبه، ص 256). در وقف نامه سعدالدين محمد وزير (مورّخ 1087 ق) نيز «مزرعه سيس آباد» مجاور مزرعه اَله تيمور معرّفي شده است. در وقف نامه كاملا كرماني (مورّخ 1084، وقف مدرسه فاضلخان) هم يك رقبه وقفي «مزرعه سيس آباد، از مدار 28 زوج سه فرد» است. اين مزرعه در طومار عضدالملك (مورّخ 1273. ق) مجاور مزرعه عوضي و هم «مزرعه زيركن» و «مزرعه نوكاريز» معرفي شده است.
سيس آباد در حاشيه راست جاده كارخانه سيمان در دهه 80 به مرور ضميمه شهر شد و اكنون جزو شهرداري منطقه 3 است